Eleştirinin eskimeyen dilimiz Osmanlıca'daki adı; Tenkid'dir.
Cumhuriyet dönemiyle birlikte birçok alanda köklerden kopmaların neticesi olarak maalesef dilde de büyük bir yozlaşma ve köksüzleşme yaşanmış, adeta dilimiz harf devrimiyle köklerinden koparılarak öksüzlestirilmiştir.
Bu kopuşun neticesinde 'Tenkid' kelimesinin yerini uydurukça 'eleştiri' kelimesi almıştır.
Tenkid (eleştiri):
Bir kimse veya davranışın iyi veya kötü taraflarını bulup meydana çıkarmaktır.
Tenkid, yapıcı olabileceği gibi yıkıcı da olabilir.
Tenkidden maksat, doğrunun ve yanlışın iyi niyetle ortaya konulması, hakikate ulaştıracak yolun ve imkânların gösterilmesidir.
Tenkid mekanizmasını yerinde ve zamanında çalıştırmak, birçok yanlışın farkına varılmasını ve ortadan kaldırılmasını sağlar.
Tenkid, kişiyi hedef almak yerine yapılan hatalara yönelik olmalıdır.
Ortadan kaldırılması gereken kişi değil onun yaptığı yanlışlardır.
Tenkidde hedefi doğru seçmek, bizi ihya edici bir neticeye ulaştırır.
Biz nasıl başkalarının hatalarını tenkid ettiğimizde anlayış bekliyorsak, bizim hatalarımız başkaları tarafından eleştirilince de aynı anlayış ve olgunluğu göstermeliyiz.
Bu olgunluğa erişebilmenin temelinde ise nefis muhasebesi (öz eleştiri) yatmaktadır.
Başkalarını tenkid etmeden önce kendimizi sürekli bir nefis muhasebesi (öz eleştiri)'ye tabi tutmalıyız.
Nefis Muhasebesi (Öz eleştiri)
Öz eleştiri, aslında insanın hatalarını bertaraf etmek için çok önemli bir ölçüdür. Hayat boyunca elde edilen başarıların önünü açarak doğru bir zeminde ilerlememiz için kıymetli bir araçtır.
Kişinin yapacağı her doğru öz eleştiri şahsiyetin kemale ermesi ve gelişmesi için bir basamaktır.
İnsanın kendini kontrol etmesi anlamına gelen öz eleştiri sayesinde birçok olumsuz davranışlar da bertaraf edilir.
Bizim dinimizde bunun adı,' Nefis muhasebesidir'.
Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) bu konuda bizi şöyle uyarıyor:
"İki günü eşit olan zarardadır. "
Öyleyse yaptıklarınızı, hatalarımızı daima gözden geçirmekle mükellef olduğumuzu unutmayalım.
Her biten günün sonunda insanlar o günü tartmalı ve kendini sorgulamalıdır.
Kendi hatalarımızı ortadan kaldırmaya çalışmak yerine, başkalarının hatalarıyla meşgul olmak bizi karakter zaafına götürür.
Başka bir deyişle; kendi evinin önünü temizlemeyip komşunun evinin önündeki çöpleri eleştiren kişinin durumuna düşeriz ki, bu acınası bir haldir.
Yine Rasul-ü Ekrem ( sav):
"Akıllı kişi, (kendi kendini dahi aldatmayan doğrulukla) nefsini sorguya ve hesaba çeken kimsedir."
buyurarak nefis muhasebesi (öz eleştiri) 'nin ehemmiyetine dikkat çekmektedir.
Yıkıcı Tenkid ( Yoz ekeştiri)
Sadece yanlışı söylemek, doğruyu göstermemek yıkıcı bir tenkiddir.
Tenkidde yıkıcı olmak, hem kişinin kendisine hemde yaşadığı topluma zarar vermektedir.
Güzel bir atasözümüz, tenkid ederken insafı elden bırakmamak gerektiğini çok güzel özetliyor:" Yiğidi öldür fakat hakkını yeme."
Şayet tenkidlerimizde yıkıcı ve ifsad edici bir yol izlersek gerçeğin ortaya çıkmasına da mani oluruz.
Bu büyük bir vebal almaktır.
Unutmayalım ki acı da olsa gerçekleri dile getirmek, hem tenkid edenin, hem tenkid edilenin, hemde toplumun yapısını güçlendirir.
Yanlışları tenkid edelim (eleştirelim.)
Nefis muhasebesi (özeleştiri yapalım.)
Fakat adaletten uzak bir şekilde Yıkıcı tenkid (yoz eleştiri) yapmayalım.
Söyleyeceklerimizin ve yapacaklarımızın mükellefiyetini unutmadan hareket edersek, götüremeyeceğimiz yükün altına girmemiş oluruz.
Rabbim, her birimizi sadece kendisine kul olma şuuruyla yaşayanlardan eylesin.
