Malatya kayısısı için yeni tehdit! Toprakta 14 yıl yaşıyor...

Dünya kuru kayısı ihracatında lider konumda bulunan ve "kayısının başkenti" olarak bilinen Malatya, yarım asrı aşkın süredir elinde tuttuğu bu unvanı korumak için büyük bir mücadele veriyor. Şehrin ekonomisinin temelini oluşturan ve 50 binden fazla aileye doğrudan geçim kaynağı sağlayan kayısı sektörü, son dönemde yaşanan iklim felaketleri resmen soğuk duş etkisi yarattı.

11 Nisan'ı 12 Nisan'a bağlayan gece, Türkiye genelinde 36 ilde etkili olan zirai don felaketi, Malatya'da kayısı bahçelerinde büyük zarara yol açtı. Gece saatlerinde hava sıcaklığının eksi 3 ila eksi 13 dereceye kadar düşmesi, hasadın önemli ölçüde etkilenmesine neden oldu. En son böyle büyük bir don felaketini 2014 yılında yaşayan Malatya’daki üreticiler 11 yılın ardından tekrar yaşadıkları zirai don felaketi üreticileri büyük sarsıntıya uğrattı. 

Malatya Turgut Özal Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bayram Murat Asma, “İklim değişikliğinin Malatya kayısısında yansımalarını iklim kırbacının ilk göstergesi mi?” sorusunu gündeme getirdi.

Karbondioksit Seviyesi Hızlı Yükseliyor

Prof. Dr. Asma, küresel ısınmanın en önemli nedenlerinden birinin karbondioksit artışı olduğunu belirterek, “1985 yılında 350 ppm olan karbondioksit en son ölçülen rakam 428 ppm. Son 40 yılda karbondioksit miktarı yüzde 26,5 artmış. İşin ilginç ve tehlikeli olan tarafı şu. Karbondioksit miktarı artıyor ama hızlanarak artıyor. Bu da son 14 milyon yıldan günümüze karbondioksit miktarı en yüksek seviyeye ulaştığını gösteriyor” dedi. 

İklim Değişikliğinin İlk Etkisi Erken Çiçeklenme

Prof. Dr. Bayram Murat Asma, iklim değişikliğinin Malatya kayısısı üzerindeki somut etkilerine dikkat çekti. Prof. Dr. Asma, 728 metre rakımlı bir bahçede 27 yıl boyunca yaptıkları gözlemler sonucunda kayısı ağaçlarının çiçeklenme dönemlerinde belirgin bir değişim yaşandığını belirtti. Ölçümlere göre, geçmişte genellikle 11–20 Mart tarihleri arasında gerçekleşen tam çiçeklenmenin son 15 yılda yaklaşık 7 gün daha erken başladığını aktaran Asma, “Biliyorsunuz kayısı ağaçları kızılcık gibi, erik gibi, badem gibi ağaçlar erken çiçek açar. Ne kadar erken çiçek açarsa o kadar don riski fazladır. Dondan zarar görecektir demiyorum. Lütfen yanlış anlamayın. Bir kez daha tekrarlıyorum. Erkek çiçek erken çiçeklenme demek don riskinin fazlalığı demektir. Yoksa mart ayının 1. haftası çiçek açıp da dondan zarar görmeden yıllarda olmuştur. Ama ne kadar erken çiçek o kadar fazla don riski demektir” ifadelerini kullandı.

“İklim Kırbacı” Malatya’da Kendini Gösterdi

Prof. Dr. Asma, 11-12 Nisan gecesi Malatya’da ölçtükleri -14,6 dereceyi bulan don olayının iklim değişikliğinin etkilerini açıkça ortaya koyduğunu söyledi. Bu tür ani ve sert hava değişimlerinin artık daha sık yaşandığını vurgulayan Asma, Kanadalı iklim bilimci Paul Beckwith’in bu durumu 2017 yılında “iklim tokatı” olarak tanımladığını söyledi. Asma, iklim kırbacını şu ifadelerle anlattı: “Dünya tıpkı bir sarkaç gibi aynı yerde, aynı coğrafyada bir dönem anormal yağışlar, anormal serin hava, arkasında gelen anormal bir kuraklık, yangınlar.”

İklim Değişikliğinin İkinci Etkisi Gövde Yanıklıkları 

Prof. Dr. Bayram Murat Asma, iklim değişikliğinin kayısı ağaçları üzerindeki bir diğer etkisinin gövde yanıkları olduğunu belirtti. Özellikle güneybatı yönüne bakan ve ikindi güneşini doğrudan alan bahçelerde bu durumun daha sık görüldüğünü söyleyen Asma, sulama düzeni bozulmuş ya da gövdesi korumasız kalan ağaçların gövdelerindeki tabakalarda böcek veya hayvan tarafından tahrip edilmiş gibi anormal yanıkların oluştuğunu kaydetti. Güneş yanığının önlenmesinin mümkün olduğunu vurgulayan Asma, “Güneş yanığı olayının çözümü basit. İşte bordo bulamaçlı kireçli badana ya da kraft kağıdı dediğimiz çimento kağıdını gövdeye sararak mümkünse su düzenini bozmadan yapraklar pörsümeden sulama yapmak gerekiyor” ifadelerini kullandı. 

Soğuklama İhtiyacı Kayısı Üretiminde Kritik Rol Oynuyor

Prof. Dr. Bayram Murat Asma, iklim değişikliğinin kayısı ağaçlarında bir diğer etkisinin soğuklama ihtiyacı olduğunu söyledi. Asma, kayısı ağaçlarının kasım ayında yaprak dökmesinin ardından çiçek açabilmesi için belirli bir süre soğukta kalması gerektiğini belirterek, bunun hormonal dengenin sağlanması açısından kritik olduğunu ifade etti.

Malatya kayısılarında bu sürenin 850 ile bin 600 saat arasında değiştiğini aktaran Asma, “Hacıhaliloğlu ve Kabaaşının soğuklama ihtiyacı yaklaşık bin saat, Hasanbey çeşidinin ise bin 550- bin 600 saat. İşte bu yüzden Malatya kayısısını Antalya’da yetiştiremiyoruz; sıcak iklimlerde soğuklama ihtiyacı karşılanamıyor” dedi. Asma, özellikle soğuklama süresi uzun olan çeşitlerin sıcak geçen kışlarda üreticilerin karşılaşabileceği sorunlara karşı dikkatli olması gerektiğini vurguladı.

Monilya Hastalığı Kayısı Verimini Tehdit Ediyor

Kuraklığın meyvede güneş yanıkları ve fizyolojik kısırlık gibi problemlere neden olduğunu belirten Prof. Dr. Asma, “Su dengesi bozulmuş ve organik madde bakımından fakir topraklarda kusurlu çiçekler, yani abortif çiçeklerle sıkça karşılaşıyoruz. Bu durum verimi doğrudan etkiliyor” dedi. Asma, özellikle 2020’den sonra kaba aşı kayısı çeşitlerinde Monilya hastalığının ciddi sorunlar yarattığını ifade ederek, çözümün üreticilerin bilinçli ve zamanında ilaçlama yapmasında yattığını söyledi. Çiçeklenme döneminde hava yağışlıysa mutlaka iki kez çiçek ilacı uygulanması gerektiğini vurgulayan Asma, üreticiler teknik önerilere dikkat ederse Monilya’nın problem olmayacağını belirtti. İklim değişikliğinin çiçeklenme dönemindeki yağışlarla döllenmeyi ve verimliliği doğrudan etkilediğini de kaydeden Asma, üreticilerin bu bilinçle hareket etmesi gerektiğini belirtti.

Malatya Kayısısında Gizli Tehlike

Prof. Dr. Asma, Malatya kayısı bahçelerinde göz ardı edilen ciddi bir sorunun Ağustos böceği olduğunu belirtti. Asma, “Hemen hemen bütün kayısı bahçelerinin dip kısımlarında larvaların bıraktığı delikler var. Bu böceklerin larvaları toprakta 14-17 yıl yaşayarak kökleri yavaş yavaş yiyor. Zararı fark edilmiyor ama verim düşüklüğü ve ağaç zayıflaması gibi ciddi tahribatlara yol açıyor. Üstelik kimyasal mücadelesi de yok” dedi.

Akdeniz Meyve Sineği Kayısıyı Tehdit Ediyor,

Asma, iklim değişikliğinin etkisiyle Malatya’da Akdeniz Meyve Sineği zararının da arttığını ifade ederek şunları söyledi: “Akdeniz Meyve Sineği, adından da belli, turunçgil zararlısı Akdeniz Bölgesine bağlı. Peki Malatya'da niye zarar yapıyor? Çünkü iklim değişikliğine bağlı artık kışlar eskisi kadar sert geçmiyor. Kışlar sert geçmiş olsa bunların erginleri yaşamayacak. Dondan zarar görecek. Sıcaklığın -15'in altına düşmesi gerekiyor. Düşmediği zaman Temmuz, Ağustos ayında giderseniz ayva ya da elmaya Akdeniz Meyve Sineği zararıyla karşılaşırsınız. Çözümü var. Zamanında düzgün ilaçlamalarla bundan korunmak mümkün.” 

Kayısı Bahçelerinde Temel Problem Belli Oldu

Prof. Dr. Asma, Malatya kayısı bahçelerindeki düşük verimin temel nedeninin “kusurlu çiçek” olduğunu belirtti. Asma, normalde meyve verecek dişi çiçeğin 17-18 mm uzunluğunda olması gerektiğini, ancak kusurlu çiçeklerin 3-4 mm’de kaldığını ifade etti. Bu durumun başlıca nedeninin susuzluk, su düzeninin bozulması ve kuraklık olduğunu vurgulayan Asma, üreticilere “Ağaçlarınızı bol organik gübre ve yanmış organik gübre ile beslerseniz, kuraklık stresini azaltabilir ve kusurlu çiçeklerin miktarını düşürebilirsiniz” tavsiyesinde bulundu.