Dijital tehlike: Ekran süresi çocukların gelişimini tehdit ediyor

Türkiye'de çocukların bilgisayar ve internetle tanışma yaşı giderek düşerken, uzmanlar erken yaşta teknoloji kullanımının çocukların psikolojik, sosyal ve fiziksel gelişimi üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çekiyor.

Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan, malatyanethaber.com.tr’ye yaptığı açıklamada, dijital ekranlara maruz kalan çocuklarda dikkat süresi kısalması, sosyal beceri kaybı, ekran bağımlılığı, uyku bozuklukları ve aile içi iletişim sorunlarının gözlemlenebileceğini söyledi. Noyan, dijital içeriklerin bilinçli şekilde ve ebeveyn kontrolünde kullanılması gerektiğini vurgulayarak, "Teknoloji rehberlikle desteklendiğinde öğrenmeyi teşvik edebilir ancak kontrolsüz kullanım ciddi riskler taşır" uyarısında bulundu.

‘Dikkat süreleri kısalabilir’

Malatyanethaber: Türkiye'de bilgisayar kullanımına 8 yaşında başlanırken, internet kullanımına 9 yaşında başlanıyor. Erken yaşlarda teknoloji kullanımı çocukların psikolojik gelişimini nasıl etkiler?

NPİSTANBUL Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan; Dijital ekranlarla erken yaşta tanışmak, çocukların nörobilişsel gelişimini olumsuz etkileyebilmektedir. Özellikle sürekli uyarana maruz kalmak, çocukların dikkat sürelerinin kısalmasına ve dikkat sürdürme becerilerinin bozulmasına yol açar. Bunun yanı sıra, çocukların ekran başında uzun zaman geçirerek dış dünyadan soyutlanmaları, sosyal izolasyon riskini artırır. Bu durum; arkadaşlık kurma ve sürdürme, oyun başlatma ve devam ettirme gibi önemli sosyal becerilerde bozulmalara neden olabilir.
Erken yaşta kontrolsüz teknoloji kullanımı sonucunda şu sorunlar gözlemlenebilir:
•    Dikkat eksikliği
•    Uyaranlara karşı aşırı hassasiyet,
•    Duyguları tanıma ve düzenlemede zorluk,
•    Sosyal yetilerde gerileme,
•    Uyku düzensizlikleri
Dijital ekranlarla tanışmanın kaçınılmaz olduğu günümüzde, bu sürecin ebeveyn kontrolünde ve belirli sınırlar içerisinde yönetilmesi büyük önem taşımaktadır. Kontrollü ve bilinçli bir şekilde kullanılan dijital teknolojiler, bazı olumlu etkilere de zemin hazırlayabilir. Özellikle yaşa uygun eğitsel içeriklerin tercih edilmesi, çocukların güncel gelişmeleri takip etme becerilerini desteklerken; kurallara ve sınırlara uyum sağlama alışkanlığı kazanmalarına da yardımcı olabilir. Ayrıca dijital oyunlar ve uygulamalar aracılığıyla problem çözme, strateji geliştirme ve eleştirel düşünme gibi bilişsel becerilerde gelişim gözlemlenebilir. Ancak bu olumlu etkilerin ortaya çıkabilmesi için ekran süresinin yaşa uygun şekilde sınırlandırılması, içeriklerin dikkatle seçilmesi ve çocukla birlikte geçirilen nitelikli zamanın ihmal edilmemesi gerekmektedir. Ebeveyn rehberliği, teknolojinin çocuk gelişiminde destekleyici bir araç olarak kullanılabilmesini sağlayan en kritik faktördür.

‘Çocuklar ekran bağımlısı haline gelebilir’

Malatyanethaber: Teknolojik cihazlara erken yaşta başlanması, çocuklarda dijital bağımlılık riskini artırabilir mi?

Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan, Teknolojik cihazların kullanımına erken yaşta başlanması, çocuklarda dijital bağımlılık riskini artırabilir elbette ki. Gelişim dönemindeki çocukların beyinlerinin ön bölgesi henüz tam olarak gelişmediğinden, çocuklar kendilerini durdurmakta güçlük yaşayabilirler. Öz denetim becerilerinin tam gelişmemiş olması, ekranı kendi istekleriyle kapatmalarını zorlaştırır. Bu durum, kullanılan içeriğe bağlı olarak değişmekle birlikte, zamanla dijital içeriklere karşı aşırı ilgi duyulmasına, ekran süresi sınırlandığında huzursuzluk yaşanmasına ve günlük yaşamın diğer alanlarına olan ilginin azalmasına neden olabilir.

Erken yaşta başlayan yoğun ekran kullanımı, beynin ödül sistemini etkileyerek dopamin salınımını artıran içeriklere bağımlılık geliştirilmesine sebep olabilir. Özellikle sosyal medya mecralarının daha fazla izlenmeyi hedefleyen algoritmaları, çocukların bu içeriklere karşı bağımlı hale gelmesini kolaylaştırmaktadır. Bu da zamanla dikkat eksikliği, dürtü kontrolünde zayıflama, akademik başarıda düşüş ve sosyal ilişkilerde bozulma gibi ciddi sorunlara yol açabilir.

İletişim becerileri zayıflar, empati kurması azalabilir

Malatyanethaber: Erken yaşlarda bilgisayar ve internet kullanımı, çocukların sosyal becerilerini nasıl etkiler? Çocuklar gerçek dünyadaki sosyal etkileşimleri yeterince deneyimleyemiyor olabilir mi?

Prof. Dr. Onur Noyan, Erken yaşlarda bilgisayar ve internet kullanımı, çocukların sosyal becerilerini olumsuz yönde etkileyebilir. Özellikle ekran başında uzun süre geçiren çocuklar, gerçek dünyadaki yüz yüze etkileşimleri yeterince deneyimleyemediklerinden dolayı karşılıklı iletişim becerileri zayıflayabilir. Bu durum, çocukların empati kurma kapasitelerinde azalmaya, duyguları tanıma ve ifade etme becerilerinde gerilemeye neden olabilir.
Sosyal ortamlardan uzak kalan çocukların dil becerilerinde gerileme, kendini sözel olarak ifade etmede güçlük ve duygusal kontrol becerilerinde bozulma görülebilir. Karşılıklı etkileşimlerin azalmasıyla birlikte, çocuklar duygu düzenleme becerilerini geliştirme fırsatını da yeterince bulamazlar.
Ayrıca dikkat sürelerinin kısalması, dikkatlerini uzun süre sürdürememeleri ve çaba gerektiren aktivitelerden uzaklaşarak hızlı haz peşinde koşma eğilimlerinin artması, ekran kullanımının bir diğer olumsuz sonucudur. Bu durum çocuklarda sabırsızlık, öfke kontrolünde zorluk ve uyku bozuklukları gibi ek sorunlara da zemin hazırlayabilir.

Teknoloji ile çocuklar doğru yönlendirilmeli

Malatyanethaber: Teknolojik araçlar, çocukların eğitim hayatında nasıl bir rol oynar? Bu araçlar eğitimsel olarak faydalı mı yoksa çocukların akademik gelişiminde olumsuz etkiler yaratabilir mi?

Prof. Dr. Onur Noyan, Teknolojik araçlar, çocukların eğitici ve eğlenceli içeriklere kolayca ulaşmasını sağlar. Renkli görseller, videolar ve oyunlarla zenginleştirilen bu içerikler, çocukların dikkatini çeker ve öğrenmeyi daha keyifli hâle getirir. Her çocuğun öğrenme hızı farklıdır; teknolojik uygulamalar bu farkı gözeterek her çocuğun kendi hızında ilerlemesine yardımcı olabilir. Bu sayede çocuklar hem yeni bilgiler öğrenir hem de düşünme, problem çözme gibi becerilerini geliştirme fırsatı bulurlar. Doğru yönlendirildiğinde, teknoloji çocukların öğrenme yolculuğunu destekleyen güçlü bir araç olabilir.

‘Ruhsal ve duygusal sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebilir’

Malatyanethaber: Çocukların uzun süre ekran başında vakit geçirmeleri, duygusal sağlıklarını nasıl etkiler? Bu sürenin uzunluğu ile depresyon, kaygı gibi ruhsal sorunlar arasında bir ilişki var mı?

Prof. Dr. Onur Noyan, Evet, çocukların uzun süre ekran başında vakit geçirmesi, ruhsal ve duygusal sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebilir. Ekranda geçirilen sürenin içeriğine bağlı olarak etkiler değişse de, genel olarak bu durum çocuklarda duygusal dalgalanmalara yol açabilir. Fiziksel hareketliliğin azalmasıyla daha hareketsiz (sedanter) bir yaşam biçimi gelişir. Bu da hem bedensel hem de ruhsal sağlığı olumsuz etkiler. Gerçek hayattaki sosyal etkileşimlerin azalması, yüz yüze arkadaşlıkların kurulmasını zorlaştırır ve çocukların kendilerini yalnız hissetmelerine neden olabilir. Ayrıca ekran başında uzun süre kalan çocuklarda öfke kontrolü sorunları, depresyon belirtileri ve sosyal kaygı bozuklukları daha sık görülmektedir. Ekran karşısında geçirilen sürenin uzaması, çocukların duygularını tanıma, düzenleme ve sağlıklı şekilde ifade etme becerilerini de zayıflatabilir.

‘Erken yaşta sağlık problemlerine neden olabilir’

Malatyanethaber: Ekran karşısında uzun süre vakit geçirmeyi çocukların psikolojik sağlığından ziyade fiziksel sağlıkları (örneğin, göz problemleri, duruş bozuklukları) açısından nasıl değerlendirirsiniz?

Prof. Dr. Onur Noyan, Ekran karşısında uzun süre vakit geçirmek, çocukların yalnızca psikolojik değil, fiziksel sağlıkları açısından da önemli riskler taşımaktadır. Özellikle gelişim çağındaki çocuklarda uzun süreli hareketsizlik ve yanlış pozisyonlarda oturma, duruş bozukluklarına, kas-iskelet sistemi problemlerine ve eklem ağrılarına yol açabilir. Erken yaşta başlayan bu alışkanlıklar, zamanla kifoz (sırt kamburluğu) gibi omurga eğriliklerinin görülme riskini artırabilir. Aynı zamanda ekrana uzun süre ve yakından bakmak, göz yorgunluğu, bulanık görme, baş ağrısı ve kuru göz gibi göz problemlerine neden olabilir.
Bunlara ek olarak, fiziksel hareketin azalması çocukların kas gelişimini olumsuz etkilerken, genel sağlık durumlarını da zayıflatabilir. Bu yüzden ekran karşısında geçirilen sürenin düzenli aralıklarla bölünmesi, doğru oturuş pozisyonunun sağlanması ve çocukların aktif yaşam tarzına teşvik edilmesi oldukça önemlidir.

Aile içi iletişim azalabilir

Malatyanethaber: Çocukların erken yaşta teknoloji kullanmaya başlaması, aile içi ilişkilerde nasıl bir değişim yaratabilir? Ebeveyn-çocuk iletişimini nasıl etkiler?

Prof. Dr. Onur Noyan, Çocukların erken yaşta teknoloji kullanmaya başlaması, aile içi ilişkilerde öncelikle karşılıklı iletişimin azalmasına neden olabilir. Çocuk ekran başında daha fazla vakit geçirdikçe, ebeveynle geçirilen yüz yüze zaman kısıtlanır ve duygusal bağlar zayıflamaya başlar. Bu süreçte ebeveynler teknoloji kullanımını sınırlamak amacıyla kurallar koymaya çalışabilir; ancak bu sınırlar tutarlı bir şekilde uygulanmazsa, çocuklar bu sınırlamalara karşı çıkarak çatışmaların oluşmasına yol açabilir. Ebeveynin kararsız veya tutarsız yaklaşımı, çocuğun sınırları test etmesine ve ev içindeki disiplin dengesinin bozulmasına neden olur. Ayrıca ceza ve ödül sisteminin işleyişi de bozulabilir; çocuklar teknolojiyi bir ödül ya da ceza aracı olarak görmeye başlarsa, teknolojiyle ilişkileri daha karmaşık ve bağımlılık riski taşıyan bir hâl alabilir.
Tüm bunların sonucunda, aile içinde birlikte geçirilen kaliteli zaman azalır, ortak etkinlikler yerini bireysel ekran alışkanlıklarına bırakır. Bu da uzun vadede ebeveyn-çocuk ilişkisini zayıflatır, duygusal mesafeyi artırır ve güvenli bağlanmayı olumsuz etkileyebilir.

Dijital mecralar çocuklara çeşitli olanaklar sunar

Malatyanethaber: Teknolojik cihazlar çocukların duygusal zekâ ve sosyal zekâ gelişimine nasıl bir katkı sağlar? Çocuklar, dijital platformlar üzerinden empati, iş birliği gibi becerileri öğrenebilir mi?

Prof. Dr. Onur Noyan, Dijital mecralar, çocukların gelişim süreçlerine katkı sunabilecek geniş ve çeşitli olanaklar sağlamaktadır. Bu platformlar, eğitsel ve etkileşimli içerikleri aracılığıyla özellikle duygusal ve sosyal zekâ alanlarında gelişimi destekleyebilir. Yapay zekâ destekli dijital uygulamalar, empati kurma, etkili iletişim becerileri geliştirme ve yaratıcılığı teşvik etme gibi sosyal-duygusal becerilerin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca bazı teknolojik oyunların çocukların dikkat süreçleri, öz farkındalık düzeyleri ve genel duygusal zekâları üzerinde olumlu etkiler yarattığı bilimsel araştırmalarla ortaya konmuştur. Duygusal eğitimi hedefleyen dijital araçların, çocukların sosyal yeterliliklerinde artış ve öz düzenleme becerilerinde ilerleme sağladığı da literatürde rapor edilmiştir. Bununla birlikte, çocukların bu tür içeriklere bilinçli ve rehberli bir şekilde erişimi kritik öneme sahiptir. Dijital ortamda çocukların tek başına sağlıklı seçimler yapabilmeleri her zaman mümkün olmadığından, ebeveynlerin sürekli rehberlik sağlaması gerekmektedir. Özellikle şiddet içeren içerikler ya da kazanma/kaybetme temalı oyunlar çocuklar için cazip olabilmekte; bu da dijital araçların potansiyel risklerini gündeme getirmektedir.
Sonuç olarak, dijital teknolojiler pedagojik anlamda bilinçli, kontrollü ve rehberlik eşliğinde kullanıldığında, çocukların duygusal ve sosyal gelişimlerine önemli katkılar sunabilmektedir. Ancak bu süreçte, teknolojinin potansiyel zararlarının da göz önünde bulundurulması ve kullanımın dikkatle yönetilmesi gerekmektedir.

Detaylı bilgi için: https://npistanbul.com/cocuklarda-teknoloji-bagimliligi